Groen hart voor Bos en Lommer

Voorafgaande aan de opening schreef Bob van der Burg dit artikel over de totstandkoming van de vernieuwde binnentuin.

Al vanaf de bouw is het blok aan de Bos en Lommerweg in het bezit van J.H.F. Schopman en Zonen, de voorloper van AHAM Vastgoed. Tijdens de coronapandemie ontstond het plan om de groene oase van de binnentuin toegankelijk te maken voor de bewoners.

Het blok aan de Bos en Lommerweg is gebouwd in de stijl van de Amsterdamse School: klassieke woningen met een portiek. Het gebouw huisvest 295 appartementen. De begane grond wordt deels bezet door winkels en andere commerciële ruimte, de rest is woningen. Sommige woningen hebben een tuintje, de meeste een balkon. Tussen de verschillende woonblokken ligt een enorme tuin van 4000 m2, volledig verwilderd, met hoge bomen en struikgewas. Een walhalla voor egeltjes, bijen, vogels en andere flora en fauna, maar met één belangrijk nadeel: de binnentuin is ontoegankelijk voor de bewoners. Het is dus meer een ‘kijktuin’. En tijdens de coronaperiode, toen iedereen gevangen zat tussen zijn eigen vier muren, bleek die ontoegankelijkheid een groot gemis.

Duurzaamheid

‘Ons team duurzaamheid was al voor de coronatijd aan het nadenken wat we met de tuin konden doen,’ legt Tim van Schijndel, directeur van AHAM, uit. ‘We dachten ook over daktuinen. En toen brak de pandemie uit. De meeste mensen waren die eerste tijd bang om naar buiten te gaan. Na tien uur ’s avonds kon je sowieso de straat niet meer op. Wat een weelde als je dan gewoon een wandeling zou kunnen maken door je eigen binnentuin: geen politie die je tegenhoudt. In die tijd ontstond dus het plan voor een binnentuin. We hebben de Gezonde Stad er toen bijgehaald, een stichting die zich inzet voor een groen Amsterdam. We hadden eerder een goede ervaring met hen bij het vergroeningstraject in een ander project.

De Gezonde Stad heeft allereerst een bewonersvergadering geïnitieerd, want het moest uiteindelijk hun tuin worden. We hadden een globaal plan van eisen neergelegd en dat wilden we samen met de bewoners invullen. Ikzelf dacht aan moestuinen en dat mensen zouden willen bewegen in de tuin, dus dat er misschien behoefte was aan een paar fitnessapparaten. Maar dat vond niemand leuk. De bewoners wilden de rust behouden en wilden daarom bijvoorbeeld ook geen speeltuin, zoals wipkippen. Wel hadden ze behoefte aan een ontmoetingsplek, een moestuin en ruimte om te flaneren. We hebben goed naar hen geluisterd. De Gezonde Stad heeft hierin een belangrijke rol gespeeld. Al het overleg met de bewoners liep voorbeeldig. De boodschap was voor hen natuurlijk ook fijn: “We willen weten wat jullie met dit groen willen.” Als niemand verandering had gewild hadden we het trouwens ook niet gedaan.’

Leefbaar

Voor De Gezonde Stad is vergroening een belangrijk doel om de stad duurzaam, klimaatbestendig en leefbaar te houden. In 2025 wil de stichting dat er twee keer zoveel groen in de stad is in vergelijking met 2015. Dat kan op allerlei manieren: op daken en gevels, op versteende pleinen, vergeten stukjes stad en op braakliggende terreinen.

Aukje Ypma was namens De Gezonde Stad verantwoordelijk voor de ontwikkeling van de binnentuin in Bos en Lommer: ‘Onze rol in dit project was er vooral op gericht om de bewoners te betrekken en ervoor te zorgen dat het hun tuin zou worden. Het werd tijdens de bijeenkomsten, die vanwege corona online waren, al snel duidelijk dat de bewoners een landschapsachtige tuin wilden. Dus geen siertuin. Het zicht moest blijven zoals het was, maar de gebruikswaarde moest worden vergroot. Ze wilden een ontmoetingsplek en moestuinen om te tuinieren, en vooral geen drukte. Dat waren de uitgangspunten. Wij hebben uiteindelijk landschapsarchitectenbureau LANDLAB benaderd om een ontwerp te maken voor deze tuin, met als voorwaarde dat het niet teveel werk zou opleveren voor de bewoners.’

Ontwerp

‘In de zomer van 2021 zijn we gevraagd een ontwerp te maken voor deze binnentuin,’ vertelt Ed Joosting Bunk, directeur van LANDLAB, die de tuin heeft ontworpen samen met Kim Kogelman. ‘AHAM had zelf al gekeken naar de binnentuin van het Merkelbachblok elders in de stad, en dat had hun zeker een idee gegeven. Samen met De Gezonde Stad kwam ook meteen het plan op tafel om het ontwerp samen met de bewoners op te pakken. De opdracht werd: maak een ontwerp waarbij gedacht wordt aan de 300 mensen die er wonen en die de tuin gaan gebruiken. Betrek bewoners bij de plannen. Maak een tuinontwerp waarbij De Gezonde Stad bewoners kan ondersteunen die iets met groen willen doen. Zorg voor een tuin die niet te veel onderhoudswerk vraagt en denk aan het gebruik van duurzaam materiaal. In eerste instantie zijn we met een drietal voorstellen rond de tafel gaan zitten met De Gezonde stad en AHAM. En vervolgens zijn we met de eerste schetsen naar de bewoners gestapt.’

‘Ondertussen dachten wij dan weer na hoe we met de bewoners een workshop konden organiseren om de inhoud van de tuin vorm te geven,’ vult Ypma van De Gezonde Stad aan. ‘Omdat de bewoners een landschapsachtige tuin wilden,’ zegt Joosting Bunk, ‘hebben we zoveel mogelijk bomen behouden. Er staan bomen van 60 tot 70 jaar oud. We hebben bij de gemeente alleen een kapvergunning aangevraagd voor bomen die op omvallen staan.’

Moestuinbakken

‘De bomen zijn belangrijk in het ontwerp,’ vult Kogelman aan. ‘De tuin was een jungle toen we die voor het eerst betraden. Je had echt en kapmes nodig. Maar er hing direct al een bijzondere atmosfeer. We wilden het ruige karakter bewaren, maar dat is onmogelijk als je de tuin tegelijkertijd beter wilt ontsluiten. In het ontwerp hebben we daarom nieuwe plekken gecreëerd in het bosachtige deel waar je fijn kunt verblijven en in alle rust een kleine wandeling kunt maken. Aan de andere kant van de tuin, waar meer ruimte is, kun je elkaar ontmoeten en wat tuinieren. Aan die kant is dus meer reuring, met een centrale plek waar mensen kunnen zitten en bijpraten op een ronde bank. Die plek kan dat goed verdragen, want daar zijn al tuintjes van bewoners. Die vonden het ook leuk dat er wat gebeurde, want de tuin was eerder dus compleet ontoegankelijk. Nu komt er dus een plek die door meer mensen gebruikt kan worden, met moestuinbakken en een schuur voor gereedschap.’

De moestuin staat onder regie van Aukje Ypma van De Gezonde Stad, die de bewoners ondersteunt als ze hulp nodig hebben. ‘Langs de tuinen van de bewoners komen gemixte hagen die vol zijn en een goede beschutting bieden en hier en daar een besje dragen voor de kleur en de vogels,’ vervolgt Kogelman. ‘Van daar kan je naar de andere kant wandelen, over slingerpaden naar het smalle stuk waar het landschappelijker is. We planten ook bomen bij: voor iedere boom die gekapt moet worden, komt een nieuwe boom terug. De tuin is en blijft een oase voor dieren en planten, voor egeltjes en bijen. We peppen de biodiversiteit bovendien nog verder op door ondergroei in de tuin planten, met kruiden als daslook en stinzenplanten die kunnen verwilderen.’

Als de aanleg volgens planning verloopt, is de tuin in april 2023 klaar. Een binnentuin die niet alleen voldoet aan de eisen van duurzaamheid, maar ook zorgt voor verbinding tussen en de gemeenschappelijkheid van alle bewoners, die vanaf het eerste begin bij het project betrokken waren zodat het helemaal hún tuin wordt.